12 Δεκεμβρίου 1948 : H Kαρδίτσα αντιστέκεται στη σοβιετική λαίλαπα των σλαυοσυμμοριτών

Η απόφαση να ξαναφέρουμε στην μνήμη και να τιμήσουμε την μάχη της Καρδίτσας της 12ης Δεκεμβρίου 1948 δεν έγινε χωρίς σκέψη. Δεν έχουμε φυσικά την πρόθεση να επαναφέρουμε το κλίμα του εμφυλίου ή του ψυχρού πολέμου. Άλλωστε για όλους εμάς τους συνεχιστές του κράτους εκείνου που δεν λύγισε και δεν υπέκυψε στην ένοπλη ανταρσία, ο εμφύλιος πόλεμος έχει τελειώσει με τις νίκες στον Γράμμο και το Βίτσι 62 χρόνια πριν.

Θεωρούμε όμως απαράδεκτο να έχουν διολισθήσει στην λήθη ο ηρωισμός και η θυσία χιλιάδων ανθρώπων που δεχόμενοι απρόκλητη επίθεση μέσα στην ίδια την πόλη τους, μέσα στο ίδιο το σπίτι τους, αγωνίστηκαν με γενναιότητα και αυταπάρνηση και κατόρθωσαν να την αποκρούσουν με σημαντικές απώλειες όχι μόνο μαχίμων, αλλά και αμάχων, νεκρών, τραυματιών, αιχμαλώτων και απαχθέντων.

Ένα σημαντικό γεγονός της πρόσφατης ιστορίας της πόλης μας έχει ξεχαστεί από τους παλαιότερους και αγνοείται από τους νεώτερους, κρυμμένο πίσω από το πέπλο της λήθης που έπλεξε η Αριστερά και κράτησε με συνέπεια στην θέση του η φοβισμένη και εξωνημένη «Δεξιά» της μεταπολίτευσης.

Α. Το ιστορικό πλαίσιο

Το 1948 τίποτα δεν προοιώνιζε ακόμη το τέλος του εμφυλίου πολέμου. Οι εκκαθαριστικές επιχειρήσεις των εθνικών δυνάμεων στην Ρούμελη μετατόπισαν τον κύριο όγκο των ανταρτών που διέφυγε από τον κλοιό στον ορεινό όγκο των Αγράφων, ενώ παράλληλα η φιλόδοξη εκκαθάριση του Γράμμου με την κωδική ονομασία «Κορωνίς» κακά σχεδιασμένη, πέτυχε μεν να εκκενώσει τον Γράμμο από τις ανταρτικές δυνάμεις και να στερήσει έτσι από τους αντάρτες έναν από τους κύριους δρόμους διαφυγής και ανεφοδιασμού τους από την Αλβανία, επέτρεψε όμως την διαφυγή του κυρίου όγκου των ανταρτικών δυνάμεων προς το Βίτσι απʼ όπου συνέχισαν τον αγώνα. Ήταν μια νίκη που δίκαια χαρακτηρίστηκε στρατηγική αποτυχία, μία πύρρειος νίκη άσχετα αν της δόθηκε τότε για επικοινωνιακούς λόγους μεγάλη δημοσιότητα.

Η 3η Ολομέλεια του ΚΚΕ που είχε συνέλθει τον Σεπτέμβριο του 1947 στα βουνά της Πίνδου έκανε δεκτή την εισήγηση του Ζαχαριάδη σύμφωνα με την οποία ο «ΔΣΕ» θα μεταβαλλόταν σε τακτικό στρατό δυνάμεως 50.000-60.000 ανδρών, θα καταλάμβανε πόλεις και θα δημιουργούσε «ελεύθερες ζώνες». Σε εφαρμογή της αποφάσεως αυτής τα Χριστούγεννα του 1947 έγινε μεγάλης κλίμακας επίθεση για την κατάληψη της Κόνιτσας που όμως αποκρούστηκε μετά από σκληρό αγώνα από τις εθνικές δυνάμεις. Αυτή και πλήθος άλλων αποτυχημένων επιθέσεων (στην περιοχή μας σημειώνουμε αυτές στα Τρίκαλα, την Καλαμπάκα, την Λάρισα, την Αγυιά, τα Φάρσαλα, την Μητρόπολη και αλλού) έκανε τους στρατηγούς των κομμουνιστών να συγκεντρώσουν μεγάλο αριθμό δυνάμεων και να σχεδιάσουν προσεκτικά την επίθεση εναντίον της Καρδίτσας.

Β. Η πόλη της Καρδίτσας και οι αντίπαλες δυνάμεις

Λόγω της δράσεως των κομμουνιστών στην ύπαιθρο, με τους διωγμούς, τις απαγωγές, την αιχμαλωσία και τις δολοφονίες αντιφρονούντων, οι πληθυσμοί των χωριών είχαν μεταφερθεί στα μεγάλα αστικά κέντρα όπου υπήρχε αποτελεσματική φύλαξη οπό τις εθνικές δυνάμεις. Ήταν οι περίφημοι «συμμοριόπληκτοι», οι «κατατρεγμένοι» όπως τους θυμάται ο απλός λαός, παιδιά τότε ενήλικες σήμερα, ένα ακόμη πλήγμα στην οικονομία της Ελλάδος και μία ακόμη δυστυχία στις τόσες του ελληνικού λαού. Έτσι τον Δεκέμβριο του 1948 ο πληθυσμός της Καρδίτσας έφθανε τις 45.000-50.000 ανθρώπων.

Την πόλη υπεράσπιζε ένα σύνολο 600 ανδρών τακτικών δυνάμεων που έφθανε τους 800-1000 με τους ενόπλους των ΜΑΥ και άλλους. Συγκεκριμένα οι υπερασπιστές της πόλεως ήσαν οι δύο διλοχίες του 612 ΤΠ (η δεύτερη συμπτωματικά βρέθηκε στην Καρδίτσα), το 15ο και το 25ο Τ.Ε., δύο ίλες τεθωρακισμένων οι οποίες ήλθαν την επόμενη ημέρα από Τρίκαλα και Λάρισα και η Διοίκηση Χωροφυλακής. Οι δυνάμεις αυτές είχαν αναπτυχθεί σε 20 φυλάκια δυνάμεως 5-7 ατόμων σε στρατηγικά σημεία περιμετρικά της πόλεως έως την απόσταση των 11 χιλιομέτρων (γέφυρα Πηνειού), σε ισχυρά σημεία αντιστάσεως εντός της πόλεως (σταθμός επιβητόρων, Παυσίλυπο, Άρνη, Σιδηροδρομικός Σταθμός, Παυσίλυπο, Γʼ Δημοτικό, Στρατώνες, Διοίκηση Χωροφυλακής και άλλα) και σε ανάπτυξη δυνάμεων ενός λόχου στα χωριά Καλλιφώνι, Σέκλιζα και Μητρόπολη .

Μετά τις εκκαθαριστικές επιχειρήσεις της Ρούμελης, ιδρύθηκε στην περιοχή της Νευρόπολης το ΚΓΑΝΕ (Κλιμάκιο Γενικού Αρχηγείου Νότιας Ελλάδας) που το Αρχηγείο Θεσσαλίας περιελάμβανε την 1η Μεραρχία του «ΔΣΕ» και την 2α Μεραρχία που με έδρα την Ρούμελη στάθμευε στην περιοχή Κτημενίων Δολόπων. Εναντίον της Καρδίτσας ο «ΔΣΕ» κινητοποίησε επίλεκτες δυνάμεις όπως την Σχολή Αξιωματικών, την 1η Μεραρχία υπό τον Φλωράκη, τμήματα της 2ας Μεραρχίας του καπετάν Διαμαντή και Ταξιαρχία Ιππικού υπό τον Στέφο ένα σύνολο δηλαδή 3000 έως 4500 ανδρών (πηγές του ΚΚΕ). «Στην μάχη της Καρδίτσας ρίξαμε την μεγαλύτερη δύναμη, που μπορέσαμε ποτέ να χρησιμοποιήσουμε στην Νότια Ελλάδα, για συγκεντρωτικό χτύπημα» γράφει στην ιστορία του «ΔΣΕ» ο Αποστολόπουλος.

Η επίθεση του «ΔΣΕ» εναντίον της Καρδίτσας εκτός από την γενικότερη συμμόρφωση με τις αποφάσεις της 3ης Ολομέλειας αποσκοπούσε κυρίως:

■Στην δημιουργία ισχυρού αντιπερισπασμού και την προσέλκυση δυνάμεων του εθνικού στρατού από τα κύρια μέτωπα στο Βίτσι και στις εκκαθαριστικές επιχειρήσεις της Πελοποννήσου.
■Στην επίτευξη ισχυρού ηθικού πλήγματος τόσο στον εθνικό στρατό όσο και στον ελληνικό λαό.
■Στρατολόγηση αμάχου πληθυσμού προς επίλυση του σοβαρού προβλήματος επανδρώσεως που είχε ο «ΔΣΕ».
■Λεηλασία-επίταξη τροφίμων, πολεμικού και υγειονομικού υλικού.
■Παραδειγματική (κατά τα γνωστά βάρβαρα μέτρα του ΚΚΕ) τιμωρία των ιδεολογικών τους αντιπάλων, των «εχθρών του Λαού» που είχαν καταφύγει στην πόλη.

Γ. Η επίθεση εναντίον της Καρδίτσας
Το προσεκτικά καταστρωμένο σχέδιο των κομμουνιστών προέβλεπε τρείς φάσεις:

■αρχικά απομόνωση της πόλεως με αποκοπή και προσβολή των δυνάμεων που ήσαν κοντά σʼ αυτήν αποκόπτοντας την επικοινωνία με Τρίκαλα, Μουζάκι, Σοφάδες και Λάρισα διατηρώντας το πλεονέκτημα του παράλογου διασκορπισμού των εθνικών δυνάμεων,
■αμέσως μετά προσβολή της πόλεως συγχρόνως σε όλα τα σημεία αμύνης,
■και στην συνέχεια διείσδυση και αγώνας μέσα στην πόλη.
Οι κινήσεις των ανταρτών είναι πιθανό να έγιναν αντιληπτές από τις αρχές γιατί την 11 Δεκεμβρίου δημοσιεύεται στην εφημερίδα «Θεσσαλική φωνή» απαγόρευση από την Στρατιωτική Διοίκηση Καρδίτσας κυκλοφορίας του πληθυσμού σε άλλα σημεία εκτός από τις κύριες οδικές αρτηρίες:

Εφημερίς Θεσσαλική Φωνή, έτος: 24ον, αρ. φ. 7186, 11-12-1948 Στρατιωτική Διοίκησις Καρδίτσης. Διακήρυξις. Διατάσσομεν.
Η κυκλοφορία του πληθυσμού Καρδίτσης και περιχώρων επιτρέπεται μόνον από τας κεντρικάς οδούς: 1) Καρδίτσης-Μητροπόλεως 2) Καρδίτσης-Καρδιτσομαγούλας 3) Καρδίτσης-Φαναρίου 4) Καρδίτσης-Τρικκάλων 5) Καρδίτσης-Σεκλίζης 6) Καρδίτσης-Λαρίσης.
Οιαδήποτε άτομα, κτήνη, ποίμνια κλπ αποπειραθούν να εισέλθωσιν ή εξέλθωσι της Καρδίτσης δια παρόδων, καρροποιήτων ή ημιονικών ή ενδιαμέσων χώρων μεταξύ φυλακίων εκτός των ως άνω καθοριζομένων, καθίσταται γνωστόν, ότι θα πυροβολούνται άνευ ετέρας διατυπώσεως παρά των φυλακίων, τα οποία έχουσι αυστηράν προς τούτο διαταγήν.
Β.Σ.Τ. 904 τη 11-12-48
Εκ της Στρατιωτικής διοικήσεως Καρδίτσης

Παρʼ όλα αυτά η Στρατιωτική Διοίκηση όμως δεν προχώρησε σε καμία μεταβολή στην διάταξη των δυνάμεων. Αντίθετα οι κομμουνιστές φαίνεται ότι είχαν καλή και επίκαιρη γνώση της σύνθεσης και της διάταξης των εθνικών δυνάμεων σαν αποτέλεσμα των επιτροπών τους μέσα στην πόλη.

Με ένα δραματικό δημοσίευμα η εφημερίδα της πόλης αναγγέλλει στους πολίτες την επίθεση και την εισβολή. Ο δημοσιογράφος-εκδότης της μετά από λίγο κάηκε ζωντανός μέσα στο σπίτι του από τους αντάρτες, ο αδελφός του επίσης δημοσιογράφος σύρθηκε αιχμάλωτος στα βουνά όπου και εκτελέστηκε και η «Φωνή» φιμώθηκε έτσι με τον πιο βάναυσο τρόπο.

Εφημερίς Θεσσαλική Φωνή, έτος: 24ον, αρ. φ. 7187, 12-12-1948 Τελευταία ώρα. Η Καρδίτσα υπέστη σφοδροτάτην επίθεσιν υπό των ληστοσυμμοριτών. Από της 10.45 της παρελθούσης νυκτός εξεδηλώθη σφοδροτάτη επίθεσις των συμμοριτών κατά της πόλεως. Ούτω τμήματα συμμοριτών εισδύοντα εντός της πόλεως βάλλουν δια πυκνών πυρών κατά ημετέρων. Η διοίκησις του ΤΣΕΚ άμα τη εκδηλώσει της επιθέσεως των συμμοριτών ανέπτυξε τα τμήματά της, τα οποία κατέλαβον επικαίρους θέσεις και μάχονται ηρωικώς κατά των συμμοριτών. Σφοδρότατον πυρ ανεπτύχθη κατά των εθνικών τμημάτων, ελλείπουν όμως λεπτομέρειαι, καθʼ όσον και πέραν της 3ης πρωινής με συνεχή αυξομείωσιν της εντάσεως συνεχίζεται η μάχη. Δια της σθεναράς αμύνης των εθνικών τμημάτων παρεμποδίζεται η επίτευξις των αντικειμενικών σκοπών της επιθέσεως η οποία υπολογίζεται ότι θα θραυσθή με σημαντικάς απωλείας δια τον εχθρόν.
Μέχρι στιγμής ουδεμία εστία εμπρησμού επεσημάνθη εντός της πόλεως. Τα όπλα ωρύονται εντός της πόλεως και η Καρδίτσα δια μίαν εισέτι φοράν αντιμετωπίζει τους ερυθρούς επιδρομείς. Δεν γνωρίζομεν ποίαι και πόσαι θα είναι τελικώς αι απώλειαι του εθνικού στρατού κατά την νύκτα αυτήν. Είμεθα όμως βέβαιοι ότι ο ήλιος της ελευθερίας θα φωτίση και πάλιν την σημερινήν πρωίαν την σκληρώς δοκιμαζομένην Καρδίτσαν.

Ξεκινώντας από τα ορμητήριά τους στις υπώρειες των Αγράφων και μετά από σύντονη νυκτερινή πορεία οι αντάρτες προσέβαλαν την Καρδίτσα από τα Δυτικά, Νοτιοδυτικά και Νότια. Είτε καταβάλλοντας τα φυλάκια, είτε ξεγλιστρώντας με την βοήθεια των επιτροπών πόλης, αιφνιδίασαν την φρουρά της πόλης και εισήλθαν μέσα σʼ αυτήν.

Μετά από σκληρή μάχη οι 5-6 υπερασπιστές του φυλακίου της γέφυρας του Πηνειού το εγκατέλειψαν και ρίχτηκαν στο ποτάμι. Οι αντάρτες ανατίναξαν την γέφυρα ώστε ο ουλαμός των αρμάτων που έσπευσε προς βοήθεια από την Λάρισα μέσω Τρικάλων υπό τον ίλαρχο Στυλιανό Παττακό δεν μπόρεσε να φτάσει στην Καρδίτσα παρά το απόγευμα της 12ης Δεκεμβρίου μέσα από παρακαμπτήριες διοδεύσεις. Η αεροπορία των εθνικών δυνάμεων ελάχιστα μπόρεσε να συνεισφέρει στον αγώνα μέσα στην πόλη, αλλά στην ύπαιθρο, αποδεκάτισε κυριολεκτικά την ευέλικτη έφιππη δύναμη του Στέφου που κυριαρχούσε παρενοχλώντας τις επικοινωνίες και τις μετακινήσεις των εθνικών δυνάμεων.

Η πόλη είχε μετατραπεί σε ένα τεράστιο άναρχο πεδίο μάχης. Λυσσώδεις οδομαχίες και πολιορκίες κτιρίων όπου είχαν οχυρωθεί οι εθνικές δυνάμεις ελάμβαναν χώρα σε όλη την έκταση και ιδιαίτερα στο κέντρο. Πολλά κτίρια είχαν μετατραπεί σε φρούρια που τα υπερασπίζονταν στρατιώτες, χωροφύλακες, ΜΑΥδες (Μονάδες Ασφαλείας Υπαίθρου), δηλαδή οπλισμένοι με απηρχαιωμένο οπλισμό, κακοεκπαιδευμένοι και ανοργάνωτοι εθνικόφρονες πολίτες, αλλά και απλοί εκ των ενόντων οπλισμένοι πολίτες που υπερασπίζονταν το σπίτι και την οικογένειά τους. Ο ίδιος ο νομάρχης οπλισμένος αμύνθηκε με επιτυχία μαζί με τον εισαγγελέα και ένα χωροφύλακα στις επιθέσεις. Σκηνές ηρωισμού και από τις δύο πλευρές εναλλάσσονταν με σκηνές βάρβαρης βιαιότητας εναντίον των αμάχων από την πλευρά των κομμουνιστών.

Οι ήχοι των πυροβολισμών και οι εκρήξεις των μπαζούκα μέσα στα σπίτια διανθίζονταν με την προπαγάνδα του κομμουνιστικού τηλεβόα που με αναφορές σε ψεύτικες νίκες καλούσε τους υπερασπιστές να παραδοθούν. Οι υπερασπιστές χωρίς επικοινωνία με κραυγές δήλωναν την παρουσία τους: «Οι καβαλλαραίοι πολεμούν και δεν παραδίνονται» ακουγόταν από την Άρνη, «οι χωροφύλακες μόνο σφαίρες έχουμε να σας δώσουμε» παραδίπλα από την διοίκηση χωροφυλακής και ούτω καθεξής.

Οι πρόσκοποι της Καρδίτσας με επικεφαλής τους αξιωματικούς του υγειονομικού δικαίωσαν την ηρωική τους ιστορία μεταφέροντας ακούραστα τους τραυματίες. Στον αγώνα αυτόν σκοτώθηκε ο ανθυπίατρος Γιαννακόπουλος και τραυματίστηκαν πολλοί άλλοι. Το νοσοκομείο κατελήφθη από τους αντάρτες, πολλοί από τους τραυματίες σύρθηκαν αιχμάλωτοι και άλλοι εκτελέστηκαν επί τόπου. Το ηλεκτρικό εργοστάσιο δεν έπεσε. Από τα σημεία αντιστάσεως έπεσαν μόνο ο σταθμός Επιβητόρων στην Δυτική πλευρά, αλλά σύντομα ανακατελήφθη, και ο σιδηροδρομικός σταθμός που τον εγκατέλειψαν οι στρατιώτες που τον υπερασπίζονταν όταν τελείωσαν τα πυρομαχικά τους και επιβιβάστηκαν σε αμαξοστοιχία με προορισμό τους Σοφάδες. Η αμαξοστοιχία όμως κατελήφθη μετά από ενέδρα ή λόγω νάρκης και οι επιβάτες της σκοτώθηκαν και όσοι αιχμαλωτίσθηκαν εκτελέστηκαν με ιδιαίτερα βάρβαρο τρόπο.

Δυο αλευρόμυλοι και πάρα πολλές οικίες της πόλεως παρεδόθησαν στις φλόγες, ενώ οι ιδιοκτήτες τους δολοφονήθηκαν ή απήχθησαν. Ο άμαχος πληθυσμός της Καρδίτσας πλήρωσε ιδιαίτερα βαρύ φόρο αίματος και ψυχών αφού εκτός από τους νεκρούς και τους τραυματίες περίπου 1000 πολίτες απήχθησαν από τους αντάρτες από τους οποίους το 35% ήσαν γυναίκες και μεγάλο ποσοστό παιδιά 4-15 ετών. Την 9η βραδινή της 12ης Δεκεμβρίου, οι ενισχύσεις έφθασαν στην πόλη (ουλαμός τεθωρακισμένων και διλοχία πεζικού). Από το πρωί της 13ης Δεκεμβρίου οι αντάρτες άρχισαν ηττώμενοι να αποχωρούν συστηματικά και το μεσημέρι της 13ης εγκατέλειψαν και οι τελευταίοι απʼ αυτούς την πόλη δια των διαδρομών Καρδίτσα - Ίσαρι - Μορφοβούνι και Καρδίτσα - Άγιος Γεώργιος προς τα ορεινά τους καταφύγια του οροπεδίου της Νευρόπολης.


Δ. Απολογισμός
Οι απώλειες για τις εθνικές δυνάμεις ήσαν βαριές: Στρατιωτικοί: νεκροί 42, τραυματίες 98, αγνοούμενοι 48. Άμαχοι: νεκροί 40, τραυματίες 110, αγνοούμενοι απαχθέντες 1050. Από τους απαχθέντες πολλοί εκτελέστηκαν, άλλοι οδηγήθηκαν στα βουνά ή στις χώρες του παραπετάσματος, όπως τα παιδιά του παιδομαζώματος, και κάποιοι δραπέτευσαν ή απελευθερώθηκαν μερικοί σύμφωνα με αξιόπιστες μαρτυρίες μετά από καταβολή λύτρων. Από τους αντάρτες οι απώλειες ήσαν περίπου 600 νεκροί και τραυματίες. Ανυπολόγιστο ήταν το κόστος των υλικών ζημιών, των καταστροφών και των αρπαγέντων αγαθών αλλά και ο ψυχολογικός αντίκτυπος της καταλήψεως μια πόλης επί 30 ώρες.

Σαν αποτέλεσμα της μάχης ξέσπασε κατακραυγή εναντίον της Κυβερνήσεως πολύ δε περισσότερο αφού έγινε προσπάθεια να αναζητηθούν ευθύνες στις αρχές της πόλης και τις στρατιωτικές αρχές που κατά γενική ομολογία πολέμησαν ηρωικά και με αυταπάρνηση. Τα διδάγματα από την μάχη της Καρδίτσας η οποία δίκαια χαρακτηρίστηκε από τον Τύπο της εποχής ως τα δεύτερα Δεκεμβριανά, υπήρξαν εξαιρετικά πολύτιμα για την αναδιοργάνωση των εθνικών δυνάμεων και την τελική νίκη 9 μήνες μετά με την συντριβή των ανταρτών στο Γράμμο και στο Βίτσι.

Τελειώνοντας θα αναφερθώ σε ένα άγνωστο γεγονός στους πολλούς που συνέβη 1,5 χρόνο πριν την μάχη της Καρδίτσας. Στις 12 Απριλίου του 1947 στο οροπέδιο της Νιάλας εκεί που η Κοιμωμένη των Αγράφων παραστέκει στοργικά την πόλη μας, αποκλεισμένοι από σφοδρή χιονοθύελλα στρατιώτες και αντάρτες πέρασαν την νύχτα πλάι-πλάι μέσα στα στρατιωτικά αντίσκηνα, αδελφωμένοι μπροστά στον κοινό εχθρό, την θεομηνία. Αυτό πρέπει να είναι το δίδαγμα της σημερινής ημέρας και γενικά του εμφυλίου ανταρτοπολέμου που τόσα δεινά συσσώρευσε στην πατρίδα μας τόσο ακριβοπληρώθηκε σε αίμα, ψυχές, δάκρυα, υλικά αγαθά και πολιτική και διεθνή οπισθοδρόμηση, αυτού του πολέμου που κάποιοι αμετανόητοι και ανεγκέφαλοι εννοούν να μην τερματίζουν, αλλά θέτουν «το όπλο παρά πόδα» όπως και στο παρελθόν, μη θέλοντας να προσγειωθούν στην πραγματικότητα, αλλά παραμένοντας εχθροί με μία κοινωνία που δεν συμφωνεί και καλά κάνει με τα ξεπερασμένα και αποτυχημένα στην πράξη ιδεολογικά τους πιστεύω.

Από την σημερινή εκδήλωση το μήνυμα δεν πρέπει να βγει από την συμφορά και την νίκη της Καρδίτσας, αλλά από τους νεκρούς και επιζήσαντες στρατιώτες και αντάρτες της Νιάλας και είναι ένα: Τις θεομηνίες εμείς οι Έλληνες ξέρουμε και μπορούμε να τις ξεπερνάμε ενωμένοι και μονιασμένοι και όταν το καταφέρνουμε βγαίνουμε ζωντανοί και ακμαίοι απʼ αυτές.
http://www.e-grammes.gr/article.php?id=5175