Πέτρος Στ. Μακρής-Στάικος : Αριστεροί και δεξιοί ανατράφηκαν με μύθους

Του Ηλια Mαγκλινη

Πριν καταλήξουμε στο εστιατόριο για φαγητό με τον Πέτρο Στ. Μακρή-Στάικο, συναντηθήκαμε στο σπίτι του στο Παγκράτι. Στον έκτο όροφο μιας πολυκατοικίας, βρέθηκα σε ένα μικρό σαλόνι γεμάτο οικογενειακά κειμήλια που πλημμύριζαν τον χώρο με το βαρύ άρωμα της Ιστορίας: το μεγάλο πορτρέτο ενός προπάππου, οπλαρχηγού στην Εξοδο του Μεσολογγίου, μερικά από τα όπλα του κρεμασμένα στον τοίχο, το ξίφος του παππού, από την πλευρά του πατέρα, τα παράσημά του κι ένα τουρκικό ξίφος, λάφυρο απ' τους Βαλκανικούς Πολέμους. Σκόρπια βιβλία και χαρτιά στο τραπέζι, μια φωτογραφία του Ναπολέοντα Ζέρβα με αφιέρωση (ο πατέρας του συγγραφέα είχε ενταχθεί στις δυνάμεις του ΕΔΕΣ στην Κατοχή) - όλα πρόδιδαν με τον πιο γλαφυρό τρόπο γιατί έστω και όψιμα στη ζωή του ο Μακρής-Στάικος ασχολήθηκε με την πρόσφατη Ιστορία της Ελλάδας. «Ολα αυτά είναι κομμάτια της προσωπικής μου ταυτότητας», είπε λίγο πριν κατηφορίσουμε σε ένα οικογενειακό εστιατόριο, πολύ κοντά στη Ριζάρη, όπου γευματίζει συχνά. «Το αστείο», είπε μετά, «είναι ότι όταν παρουσιάστηκα το 1981 στο Πεζικό, στο Μεσολόγγι, στο πεδίο βολής, το κράνος μού έπεφτε στα μάτια, δεν μπορούσα να δω και ο εκπαιδευτής άρχισε να φωνάζει. Αυτό ήταν το οικτρό θέαμα του δισέγγονου του οπλαρχηγού της Εξόδου του Μεσολογγίου και του εγγονού ενός παρασημοφορημένου παλαιμάχου των Βαλκανικών».

Η αρχή για τον συγγραφέα Μακρή-Στάικο έγινε το 2000 με το «Κίτσος Μαλτέζος. Ο αγαπημένος των θεών», ένα συναρπαστικό χρονικό με θέμα τη δολοφονία του τελευταίου απογόνου του στρατηγού Μακρυγιάννη από την ΟΠΛΑ, τον Φεβρουάριο του 1944. Τώρα, μία δεκαετία μετά, σειρά πήρε ένα ακόμα πιο φιλόδοξο πρότζεκτ, ο «Αγγλος πρόξενος. Ο υποπλοίαρχος Noel C. Rees και οι βρετανικές μυστικές υπηρεσίες, Ελλάδα - Μέση Ανατολή 1939-1944» (και τα δύο βιβλία κυκλοφορούν από τις εκδόσεις της Ωκεανίδας).

Ο «Αγγλος πρόξενος» ξεπερνά τις 800 σελίδες, είναι πιο «σκληροπυρηνική» ιστορική έρευνα και ο συγγραφέας το χαρακτηρίζει «έργο ζωής». Σε αυτό, ανατρέχει στην ιστορία του Noel Rees, του επικεφαλής της Secret Intelligence Service, της ΜΙ9 και άλλων βρετανικών υπηρεσιών στη Σμύρνη κατά τη διάρκεια του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου. Ο συγγραφέας δεν αφηγείται μόνο τη δράση και τον βίο του «Αγγλου πρόξενου», αλλά μέσα από αυτό παρουσιάζει στοιχεία πάνω στην ελληνική ιστορία εκείνης της ταραγμένης περιόδου, την Εθνική Αντίσταση, τις πρώτες εμφυλιακές σπίθες και άλλα πολλά.

Αφού καθίσαμε στο εστιατόριο και τον ρώτησα τι σκοπεύει να κάνει από εδώ και πέρα, ο Μακρής-Στάικος πήρε βαθιά ανάσα: «Τώρα πρέπει να ασχοληθώ με τη ζωή μου», είπε. «Τα τελευταία δύο χρόνια εγκατέλειψα τελείως τη δικηγορία, με ελάχιστες εξαιρέσεις, και με μεγάλο κόστος. Δεν με ευχαριστεί καθόλου η ιδέα της επιστροφής στη δικηγορία. Αν εξασφαλίσω τα μέσα, θα συνεχίσω την έρευνα και τη συγγραφή, που είναι η βαθιά μου επιθυμία».

Πνευματικό δημιούργημα

Γιατί όμως έγινε δικηγόρος; «Από ανάγκη», αποκρίνεται απερίφραστα. «Θέλω να πω, το σχέδιο του πατέρα μου ήταν να ακολουθήσω τα νομικά, μετά να κάνω πολιτικές επιστήμες και στη συνέχεια να ασχοληθώ με την πολιτική - όπως είχε κάνει κι εκείνος. Θέλω να σας θυμίσω ότι, εκείνη την εποχή, τα παιδιά ακολουθούσαν πιο εύκολα τα σχέδια των πατέρων τους. Εμένα όμως οι μεγάλες μου αγάπες ήταν η αρχαιολογία, η φιλοσοφία, η αρχαία ελληνική γραμματεία. Οταν μπήκα στη Νομική, τα εγκατέλειψα όλ' αυτά με την ελπίδα να επανέλθω κάποια στιγμή. Δούλεψα 37 χρόνια ως δικηγόρος. Το 1997 έπαθα μια μεγάλη προσωπική κρίση και σκέφτηκα ότι αν δεν δημιουργήσω κάτι πνευματικό, δεν θα μείνει τίποτα από μένα όταν πεθάνω. Ετσι βγήκε ο «Μαλτέζος» - με τον οποίο ξεκίνησα απ' το μηδέν».

Οταν ξεκίνησε η συγγραφή του «Κίτσου Μαλτέζου», ο πατέρας του συγγραφέα είχε ήδη πεθάνει και σχεδόν τυχαία ο Μακρής-Στάικος έμαθε ότι όλα αυτά τα χρόνια είχε μια ιδανική πηγή για το θέμα που θα έγραφε μέσα στο σπίτι του. «Πράγματι, αγνοούσα ότι ο πατέρας μου και ο Μαλτέζος ήταν στενοί φίλοι και συμμαθητές. Βλέπετε, ο πατέρας μου, όπως και πολλοί άλλοι της γενιάς του, δεν μιλούσαν για την Κατοχή. Ελεγαν, τη ζήσαμε, να δούμε την Ελλάδα από εδώ και μπρος πώς θα τη φτιάξουμε. Ούτε προσπάθησαν να επωφεληθούν από το οτιδήποτε. Για την εμπειρία του στο αντάρτικο με τον ΕΔΕΣ, μου μίλησε ένα χρόνο πριν πεθάνει, ξερά, χωρίς κανένα στόμφο. Επειτα, η δική μου γενιά έτρεφε μια φοβερή απέχθεια για τη δεκαετία του '40. Οταν αποφάσισα να γράψω τον Μαλτέζο, συνειδητοποίησα τι άγνοια είχα. Και την κάλυψα διαβάζοντας κυρίως».

Κακόπιστοι υπάρχουν σε όλες τις πλευρές

Ο Μακρής-Στάικος έχει μια ηρεμία στον τρόπο που μιλάει, έχει μια ζωντάνια, δείχνει όμως να τον διακρίνει μια κάποια κούραση. «Μιλάμε για 800 σελίδες», υπογραμμίζει με νόημα, αναφερόμενος στον «Αγγλο πρόξενο» και τον όγκο του. Ενα «έργο ζωής» που του πήρε περίπου οκτώ χρόνια να το ολοκληρώσει. Δεν το βάζει όμως κάτω. «Με την προϋπόθεση ότι θα έχω να προσφέρω κάτι καινούργιο, αυτό με το οποίο θα ασχοληθώ είναι το κίνημα του Δεκεμβρίου του 1944. Αν δεν βρω κάποια νέα στοιχεία σχετικά με αυτό και ειδικά με τους στόχους του ΚΚΕ, δεν θα προχωρήσω. Υπάρχουν ακόμα πολλά ερωτήματα - τουλάχιστον για τον καλόπιστο ερευνητή και τον καλόπιστο αναγνώστη».

Τον ρωτάω αν κατά τη γνώμη του οι «κακόπιστοι» βρίσκονται όλοι σε μία ιδεολογική πλευρά. «Οχι, καθόλου. Υπάρχουν κακόπιστοι σε όλες τις πλευρές», λέει κατηγορηματικά. «Ακόμα και το θέμα των εγκλημάτων που έχουν αποδοθεί στο ΚΚΕ χρειάζεται περισσότερη τεκμηρίωση. Ερευνώντας την περίπτωση του Μαλτέζου, πήγα στην Ιατροδικαστική Υπηρεσία Αθηνών για να βρω το επίσημο βιβλίο της υπηρεσίας από τον Δεκέμβριο του 1944. Διαπίστωσα ότι έχει εξαφανιστεί. Είναι το μοναδικό που λείπει. Λίγο καιρό μετά τα γεγονότα, το ΚΚΕ κυκλοφόρησε ένα φυλλάδιο με τίτλο «Το νέο Κατίν». Εκεί, έχουν επιλέξει ονόματα φερόμενων ως θυμάτων, τα οποία -όπως προκύπτει από ιατροδικαστική εξέταση- πέθαναν από φυσικά αίτια αλλά παρουσιάστηκαν ως θύματα των κομμουνιστών. Δεν λέω ότι δεν έκανε εγκλήματα το ΚΚΕ, αλλά τα πράγματα αυτά θέλουν σοβαρή τεκμηρίωση».

Ο Μακρής-Στάικος έχει ανατρέξει για στοιχεία σε διάφορες κρατικές υπηρεσίες, στις φυλακές Κορυδαλλού, στη ΓΑΔΑ -εκεί», λέει, « «υπάρχουν ακόμα οι περίφημοι φάκελοι για τους κομμουνιστές. Το 1989 καταστράφηκαν κυρίως δικογραφίες. Τότε, είχε συμφωνηθεί ότι οι φάκελοι θα δίνονταν στη δημοσιότητα είκοσι χρόνια μετά, δηλαδή το 2009. Δεν έχει γίνει απολύτως τίποτα. Στη ΓΑΔΑ υπάρχουν και τα περίφημα Τετράδια της ΟΠΛΑ».
Σχολιάζω το μυστήριο που καλύπτει τα ονόματα των μελών και των εκτελεστών της ΟΠΛΑ, πόσα λίγα βιβλία υπάρχουν γι' αυτό το θέμα. «Κι όμως, υπάρχουν στοιχεία», αποκρίνεται. «Στη ΓΑΔΑ, εξάλλου, βρήκα τον φάκελο του δολοφόνου του Κίτσου Μαλτέζου, όταν έκανα την έρευνα για το βιβλίο. Πάντως, όταν κάποτε μίλησα για όλα αυτά στον Κουβέλη, δεν είχε ιδέα. Οι περισσότεροι αγνοούν ότι υπάρχουν ακόμα φάκελοι και στοιχεία. Το θέμα όμως είναι ποιος θα ενδιαφερθεί για όλ' αυτά τα ζητήματα και ποιος θα του δώσει πρόσβαση σε όλα αυτά τα στοιχεία».

Η νέα γενιά ιστορικών διερευνά ακόμη και τα δεδομένα

Σύμφωνα με τον Μακρή-Στάικο, η γενιά του μεγάλωσε με «έναν οξύτατο αντικομμουνισμό και με την απεχθή πλέον, για μένα, λέξη «εθνικοφροσύνη». Θα σας πω δύο παραδείγματα. Ο πατέρας μου είχε έναν ψηφοφόρο και φίλο, ο οποίος ήταν μικροκτηματίας. Δεν ήταν φτωχός αλλά ούτε και πλούσιος. Ηταν βασιλόφρων και εθνικόφρων. Μια μέρα που τρώγαμε μαζί, μου λέει: «Πότε θα έρθει η μέρα που θα δω τον Λαμπρόπουλο κρεμασμένο στην πλατεία Συντάγματος;». Εννοούσε τον Λαμπρόπουλο των γνωστών καταστημάτων. Στα μάτια του, ο Λαμπρόπουλος ήταν εκπρόσωπος του πλούτου και ο εθνικόφρων ήθελε να τον δει κρεμασμένο. Φθόνος για τον πλούτο του άλλου - ούτε κομμουνιστής να ήταν. Αλλά αυτή η νοοτροπία έχει ποτίσει σχεδόν όλους τους Ελληνες. Παράδειγμα δεύτερο: λείπουν οι γονείς μου στο εξωτερικό το 1966-67 και τηλεφωνεί ένας άλλος φίλος του πατέρα μου απ' το Αγρίνιο. «Πες στον πατέρα σου», μου λέει, «ότι δεν είναι δυνατόν τα παιδιά των κομμουνιστών να υπηρετούν στην Πελοπόννησο και τα παιδιά των εθνικοφρόνων στα σύνορα». Του λέω, «δεν ντρέπεστε; Τους κομμουνιστές θα στείλουμε να φυλάνε τα σύνορα;». Και ο πατέρας μου έχασε έναν ψηφοφόρο. Ε, αυτή ήταν τότε η εθνικοφροσύνη - και μη μου πείτε ότι γενικεύω, διότι έχω άπειρα παραδείγματα. Λοιπόν, τι σήμαινε εθνικόφρων; Να βρούμε δουλειά στο Δημόσιο, τα παιδιά μας να μην ταλαιπωρούνται στον Στρατό, να έχουμε κρεβάτι σε νοσοκομείο όταν το χρειαστούμε, να μην πληρώνουμε φόρους. Μα αυτές τις συνέπειες πληρώνουμε σήμερα. Υστερα ήρθε η χούντα και τα ευτέλισε όλα - από μια άποψη ευτυχώς: σταμάτησε αυτό το παραμύθι της εθνικοφροσύνης».

Φανατικός αντικομμουνιστής

Ο Μακρής-Στάικος θεωρεί ότι τόσο οι δεξιοί όσο και οι αριστεροί έχουν ανατραφεί στη χώρα μας με μύθους, η κάθε πλευρά με τους δικούς της. Κι ενώ ακούγεται πολύ κριτικός με τη Δεξιά με την οποία μεγάλωσε, την ίδια στιγμή δεν διστάζει να δηλώσει ευθαρσώς ότι είναι αντικομμουνιστής. «Σήμερα πια», σχολιάζει, «έχουμε φτάσει στο σημείο να θεωρείται ηθική μομφή το να δηλώνεις αντικομμουνιστής. Κι όμως, είμαι φανατικός αντικομμουνιστής». Του υπενθυμίζω ότι η έννοια του αντικομμουνισμού είναι συνυφασμένη με πολύ δυσάρεστες καταστάσεις, με καταπατήσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων, συχνά ανεξαρτήτως ιδεολογικής τοποθέτησης των ανθρώπων που υπέστησαν διώξεις. Του λέω: «Θέλω να πιστεύω ότι δηλώνετε αντικομμουνιστής όχι με την έννοια με την οποία είναι ταυτισμένος αυτός ο όρος, δηλαδή με τη Μακρόνησο, τις διώξεις, τις εκτελέσεις, τον μακαρθισμό κ.λπ.». «Μην λέτε τέτοια πράγματα», αποκρίνεται, «κανένας δεν θέλει τη Μακρόνησο ή έναν Μακάρθι. Σήμερα ο αντικομμουνιστής είναι κάποιος που απλώς δεν θέλει να έρθει ποτέ το ΚΚΕ στην εξουσία. Ας είναι το ΚΚΕ στη Βουλή κι άμα ο ελληνικός λαός τούς εκλέξει ποτέ, μπράβο τους. Αλλά να σταματήσουν τις καθημερινές ασκήσεις στον δρόμο».

Ο συγγραφέας του «Αγγλου πρόξενου» παραδέχεται ότι η δική του γενιά δεν μπορεί να ασχοληθεί αποστασιοποιημένα με την Ιστορία εκείνης της εποχής. «Δεν είμαστε σε θέση να παρουσιάσουμε την εποχή ψύχραιμα. Προσπάθησα να το κάνω με τον «Μαλτέζο». Το αστείο είναι ότι δέχθηκα βολές και από δεξιούς και από αριστερούς. Μάλλον αυτό σημαίνει ότι πέτυχα αυτό που ήθελα. Τώρα, με τον «Αγγλο πρόξενο», κάνω ένα ξεκαθάρισμα σχετικά με τους στόχους του ΚΚΕ εκείνη την εποχή: τι ήθελε και τι δεν ήθελε, τι έκανε και τι δεν έκανε. Αρκετά με τους μύθους. Για παράδειγμα, ο Αρης Βελουχιώτης έφυγε για το βουνό για να οργανώσει τον ΕΛΑΣ τέλος Μαΐου του 1942. Μέχρι τον Νοέμβριο, που έγινε ο Γοργοπόταμος, είχε συνολικά 20 άνδρες. Η αντιστασιακή ομάδα με τη μεγαλύτερη δύναμη τότε ήταν του περίφημου Νικηφόρου Δημητρίου. Σοβαρή περίπτωση μαχητή, λοχαγός από την Ευελπίδων. Αυτός είχε μαζέψει κάπου 130 άτομα στη Μακεδονία και ένωσε τις δυνάμεις του με τον Αρη ακριβώς επειδή λάτρεψε τον Αρη. Αν όμως το πεις αυτό σε κάποιον, θα σε πει αντικομμουνιστή, μοναρχοφασίστα, αναθεωρητή, τα πάντα».

Η αλήθεια είναι ότι ο Μακρής-Στάικος είναι ταυτισμένος στη συνείδηση ορισμένων με το «νέο κύμα» των «αναθεωρητών» Ελλήνων ιστορικών και κοινωνικών επιστημόνων, οι οποίοι έχουν δεχθεί κριτική, σύμφωνα με την οποία η προσέγγισή τους είναι μονομερής και εμπαθής εις βάρος της Αριστεράς. «Ο Νίκος Μαραντζίδης έχει πει ότι με το βιβλίο για τον Μαλτέζο δημιούργησα νέα σχολή, χωρίς όμως εγώ να ανήκω σε καμία. Εγώ λέω απλώς ότι πρέπει να απαλλαγούμε από κάποιους μύθους που κυριάρχησαν μεταπολιτευτικά και αυτό προσπαθεί να πετύχει η νέα γενιά ιστορικών. Παράδειγμα: υπάρχει μια πάγια θέση ότι οι περισσότεροι άνθρωποι που εντάχθηκαν στο ΕΑΜ παραπλανήθηκαν. Σε κάποιο κείμενό του, ο Στάθης Καλύβας γράφει ότι πρέπει να διερευνηθεί αν ισχύει κάτι τέτοιο ή αν έκαναν όντως αυτό που πίστευαν. Απομακρύνεται δηλαδή από την παραδοσιακή δεξιά άποψη «περί παραπλάνησης» και τη θέτει υπό διερεύνηση. Αυτό δεν είναι η αποθέωση της αντικειμενικότητας;».

Oι σταθμοί του

1949
Γεννιέται στην Αθήνα.

1973
Στις 31 Δεκεμβρίου πεθαίνει ο πατέρας του, γεγονός που τον καθορίζει σε πολλά επίπεδα.

1979
Τον Οκτώβριο αναχωρεί για τη Γερμανία, για σπουδές, εμπειρία που θα τον σφραγίσει βαθιά.

1990
Ως νομικός συμμετέχει στις νομικές διαδικασίες που προκύπτουν μετά το σκάνδαλο για την «υπόθεση του γιουγκοσλαβικού καλαμποκιού».

2000
Κυκλοφορεί το πρώτο του βιβλίο «Κίτσος Μαλτέζος. Ο αγαπημένος των θεών» (εκδ. Ωκεανίδα).

2009
Μεταφράζει και επιμελείται το βιβλίο «Βρετανική πολιτική και αντιστασιακά κινήματα στην Ελλάδα - η απόρρητη έκθεση του ταγματάρχη David J. Wallace (1943)». (εκδ. Ωκεανίδα).

2011
Κυκλοφορεί το δεύτερο βιβλίο του, «Ο Αγγλος πρόξενος. Ο υποπλοίαρχος Noel C. Rees και οι βρετανικές μυστικές υπηρεσίες, Ελλάδα - Μέση Ανατολή 1939-1944», πάντα από την Ωκεανίδα.

Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ
http://portal.kathimerini.gr/4dcgi/_w_articles_kathextra_1_12/12/2011_418307